Gastblog over ChatGPT van Frans van der Eem
ChatGPT: euforie of nachtmerrie?
------------------------------------
De discussie over nieuwe techniek(en) is van alle tijden, zeker als het gaat om de creatieve toepassingen ervan. Zo houdt ook de komst van ChatGPT, de nieuwste tekstgenerator op basis van kunstmatige intelligentie (AI, op z'n Engels) de gemoederen flink bezig. En zoals te verwachten was, is het "debat" grotendeels gepolariseerd. Daarbij overheersen de zorgen, onder meer over de aanslag die door ChatGPT zou worden gepleegd op de creativiteit.
En die overdreven zorgen vind ik nu weer zorgelijk.
ChatGPT en AI in het algemeen verschillen in wezen niet van bijvoorbeeld de computer, soundsoftware en het steeds meer AI-gestuurde Photoshop. Het zijn technieken en gereedschappen waarmee wij mensen ons creatieve leven (beter) vorm kunnen geven. Met wisselende resultaten natuurlijk, afhankelijk van de creativiteit van de gebruiker. Maar musici en producers maken dankbaar en vruchtbaar gebruik van sequencers, en illustratoren en fotografen idem dito van Photoshop.
En schrijvers dus van tekstgeneratoren. Dit al enige tijd passief, zoals het controleren op plagiaat, herhalingen, stijl en - meer specifiek - fouten in programmacode, maar nu ook actief, het (laten) schrijven van teksten.
Over ChatGPT is één ding duidelijk: originele fictie schrijft het niet. Laat staan met diepgang. Goede input (omschrijving, trefwoorden, verwijzing naar een bepaalde stijl) is sowieso vereist, maar dan nog. Het is echter goed om ons te realiseren dat de output van ChatGPT wat dat betreft niet zo heel veel verschilt van wat het merendeel van de fictieschrijvers produceert
Ik ben bang dat de critici van ChatGPT zich polariserend opstellen omdat ze zich bedreigd voelen. Niet zozeer maatschappelijk, een dooddoener bij elke nieuwe techniek, maar ook "creatief". En dat is niet terecht, want ChatGPT is niet creatief. Net zomin als Photoshop dat is. Wel kan ChatGPT creativiteit bevorderen (welke input geef je het algoritme mee) en de schrijver aldus werk uit handen nemen.
Maar creativiteit en originaliteit zijn bij ChatGPT nog ver te zoeken. Entrée de creatieve schrijver. Besef dan wel dat creativiteit en originaliteit niet alleen een kwestie zijn van "Ik ben creatief en origineel, dus wie maakt me wat", maar altijd afhankelijk zijn van de interactie tussen de maker en zijn "publiek". Bij ChatGPT en de zusterprogramma's MidJourney en Dell-E (afbeeldingen) gaat het - veel beperkter - om de interactie tussen de maker en zijn gereedschap. Waardevol gereedschap, maar maak de waarde ervan niet groter en - vooral - niet kleiner dan hij is. Maak simpelweg gebruik van de mogelijkheden.
------------------------------------------------------
Frans schrijft sinds 2017 (ultra)korte verhalen, waarvan er bijna 90 zijn gepubliceerd in 32 papieren verzamelbundels en online. In 2021 publiceerde hij zijn thriller novelle "Maaiveld" als e-book bij Godijn Publishing
Sfumato. Over verbeelden en (laten) kijken
---------------------------------------------------------
Het is geen nieuws meer dat schrijvers van romans en verhalen veel kunnen leren van de nieuwe generatie makers van TV-series. Schrijver en docent Manon Uphoff maakte haar cursisten bij Editio,
waaronder ik, een aantal jaren geleden al attent op de nieuwe verteltechnieken die bijvoorbeeld werden gehanteerd in - toen haar favoriet - de serie Deadwood. De focus ligt daarbij niet meer op
‘het laten zien’, maar op ‘het deelnemen aan het (onderliggende) verhaal’. De kijker erbij betrekken. Manons gelijk is daarna bevestigd door series als o.m. Breaking Bad, Fargo en the Handmaid’s
Tale.
Maar ook ’stilstaand beeld’ kan een bron van inspiratie zijn. Niet alleen inhoudelijk, maar vooral ook verhaaltechnisch. Eén blik op het werk van Erwin Olaf, nu in het Rijksmuseum, en je weet wat
ik bedoel. Er gaat een wereld voor je open. Waarbij moet worden gezegd, dat dat dan wel de wereld van Erwin Olaf is.
Nee, dan de schilderijen van Edward Hopper. Net zo inspirerend, maar inhoudelijk heel anders. Zijn ‘momentopnames’, verstilde en gestileerde taferelen, zijn veel minder dwingend dan die van Olaf
en doen je je afvragen: wat ging hieraan vooraf? En: hoe gaat het nu verder?
Het was Leonardo da Vinci die als eerste kunstenaar uitging van dynamiek in het afgebeelde. Er gaat iets aan vooraf en erna komt ook nog iets. Hij gebruikte de schildertechniek die bekend werd
als ‘sfumato’: de omtrekken in een tekening of schilderij zijn wazig en vervloeien met de omgeving. Dit wordt bewerkstelligd door het toepassen van transparante (kleur)lagen, daarmee een beweging
in de tijd suggererend.
Ik denk dat schrijvers ook zo te werk moeten gaan. Het in harde lijnen neerzetten van een
momentopname geeft de lezer even duidelijkheid, maar dat is het dan ook. De lezer krijgt geen
enkele kans om zelf het verhaal in of aan te vullen. Het blijft een anekdote. Ook een schrijver van romans en verhalen moet lagen aanbrengen, het beschrevene laten vervloeien met wat eraan vooraf
ging en wat nog gaat komen. Hij moet de lezer toegang geven tot het onderliggende verhaal, maar hem daarbij alle mogelijkheden geven tot een eigen invulling.
Het knappe van al die nieuwe TV-series is, dat de beelden op zich dwingend zijn, maar de kijker zelf de contouren van het afgebeelde mag bepalen. Schrijvers die verder willen gaan dan de waan van
de (sociale media) dag, mogen dat wat mij betreft ter harte nemen. Betrek de lezer bij je verhaal. Maak van hem een deelnemer.